Twórca polskiego hymnu Józef Wybicki wiódł ciekawe i urozmaicone życie. Urodził się w 1747 r. Będominie na Pomorzu, gdzie dziś znajduje się Muzeum Hymnu Polskiego. Już jako 20-latek był posłem na sejm. Pełnić tę funkcję przyszło mu w trudnej dla ojczyzny chwili, bowiem sejm z lat 1767-68 przeszedł do historii jako „Repninowski”. Posłowie obradowali, otoczeni wojskiem carycy Katarzyny II, a jej poseł Nikołaj Repnin bezczelnie porwał kilku polskich dostojników, wymuszając posłuch i wprowadzenie pożądanych przez Rosję reform. Wybicki – używając arcypolskiego liberum veto – próbował przeciwstawić się zamachowi na suwerenność władzy w Polsce. Warto ten fakt odnotować, zwłaszcza gdy w narracji historycznej przeważa czarna legenda tej formuły prawnej.
Wybicki zaangażował się w konfederację barską i nawet jako zaufany człowiek dowództwa jeździł z misjami do państw europejskich. Potem, o zgrozo, podobnie jak tytułowy bohater hymnu generał Jan Henryk Dąbrowski (nawiasem mówiąc słabo mówiący po polsku), zaciągnął się do konfederacji targowickiej, bowiem nie do końca był zorientowany w sytuacji politycznej w Polsce po tym, jak został zwolniony z powinności wobec Fryderyka Augusta. Co ciekawe, generał o mały włos przypłaciłby ten akces życiem. Z zarzutem zdrady postawiono go przed sądem wojskowym. Przed orzeczeniem kary głównej wybronił go nie kto inny jak biegły prawnik… Józef Wybicki.
Obaj panowie odpokutowali polityczny błąd w powstaniu kościuszkowskim. Wybicki jako bliski współpracownik Naczelnika został mianowany cywilnym komisarzem przy Dąbrowskim, który został wysłany z korpusem do Wielkopolski. Po upadku powstania wyruszył do Francji, a potem do Włoch, by tam uczestniczyć w formowaniu Legionu Polskiego. Polacy wierzyli, że między zaborcami niechybnie wybuchnie wojna i zamierzali wesprzeć walkę z Prusami.
W Reggio (niedaleko Bolonii) powstały słowa „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech”. Zanim skoncentrujemy się na jej losach, warto jeszcze wspomnieć, że powstanie Legionów finansowane było m.in. z prywatnych pieniędzy Dąbrowskiego, który sprzedał rodzinny majątek Pierzchów. Wybicki zaś w 1806 r. na polecenie Napoleona organizował powstanie przeciw Prusom i 1809 r. przeciw Austrii. Po spektakularnym upadku Napoleona Wybicki musiał pozostawać na emigracji, jednak dzięki interwencji Adama Czartoryskiego u cara Aleksandra I odzyskał majątek w wielkopolskich Manieczkach. Działał w sądownictwie Królestwa Polskiego, ale w 1821 r. poprosił o dymisję i wrócił z Warszawy do siebie. Zmarł w 1822 r. Pochowano go w Brodnicy, a w 1923 r. z honorami przeniesiono jego prochy do krypty Zasłużonych w poznańskim kościele św. Wojciecha.
Słowa przyszłego hymnu zostały napisane między 16 a 19 lipca 1797 r. i miały uświetnić pożegnanie opuszczającego Reggio wojska. Pieśń spodobała się Polakom na tyle, że już w kilka tygodni później generał Dąbrowski pisał do Wybickiego z Bolonii: Żołnierze do Twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nuciemy z winnym szacunkiem dla autora. Walczący żołnierze Legionów przeszczepili znajomość pieśni wśród Polaków.
Po raz pierwszy drukiem został ogłoszony w 1806 r., przy czym opuszczono zwrotkę trzecią i czwartą. Szczególnie drażliwe byłyby słowa „Niemiec, Moskal nie osiędzie…”, bowiem władcą Królestwa Polskiego miał być król saski Fryderyk August. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Wybicki bodajże jako jeden z pierwszych sformułował myśl, że dla istnienie Polski nie jest ważny status państwowy, ale naród, który ją tworzy. Myśl tę spopularyzował też Adam Mickiewicz, kiedy podczas jednego z wykładów z literatury słowiańskiej, jakie prowadził w Paryżu w 1842 r., powiedział: Sławna pieśń legionów polskich poczyna się od wierszy, które są godłem historii nowej: Jeszcze Polska nie zginęła, kiedy my żyjemy. Słowa te mówią, że ludzie mający w sobie to, co istotnie stanowi narodowość, zdolni są przedłużać byt swojego kraju niezależnie od warunków politycznych tego bytu, i mogą nawet dążyć do urzeczywistnienia go na nowo… Idea, że „jeszcze Polska nie umarła, kiedy my żyjemy” była odtąd stale obecna przez długie lata rozbiorowej, a później okupacyjnej niewoli.
Wspomnijmy jeszcze o romantycznej bohaterce Basi, która występuje w Pieśni zapłakana. Barbara, córka Ksawerego Chłapowskiego została żoną generała Dąbrowskiego. Zanim jednak się to stało, umyślnie odmawiała konkurentom swej ręki, a przed jednym uciekła nawet przez okno. Generałowi, starszemu od swej wybranki o 27 lat, wystarczyły dwa spotkania, by paść przed panną Barbarą na kolana. Ślub odbył się w poznańskiej katedrze 5 listopada 1807 r. w rocznicę uroczystego wjazdu generała Dąbrowskiego do Poznania.
Popularność „Pieśni Legionów” rosła mimo prób jej przemilczania i sekowania w rozbiorowej rzeczywistości. W wolnej Polsce w 1927 r. została uznana oficjalnym hymnem państwowym.
Tekst pierwotny
Mazurek Dąbrowskiego – Józef Wybicki
Jeszcze Polska nie umarła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
Szablą odbijemy.
Marsz, marsz, Dąbrowski,
Do Polski z ziemi włoski,
Za Twoim przewodem
Złączem się z narodem
Jak Czarniecki do Poznania
Wracał się przez morze,
Dla ojczyzny ratowania
Po szwedzkim rozbiorze.
Marsz, marsz, Dąbrowski…
Przejdziem Wisłę,
przejdziem Wartę,
Będziem Polakami,
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.
Marsz, marsz, Dąbrowski…
Niemiec, Moskal nie osiędzie,
Gdy jąwszy pałasza,
Hasłem wszystkich
zgoda będzie
I ojczyzna nasza.
Marsz, marsz, Dąbrowski…
Już tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany:
“Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.”
Marsz, marsz, Dąbrowski…
Na to wszystkich jedne głosy:
“Dosyć tej niewoli!
Mamy racławickie kosy,
Kościuszkę, Bóg pozwoli.”
Marsz, marsz, Dąbrowski…
Tekst aktualnie obowiązujący
Mazurek Dąbrowskiego – Józef Wybicki
Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy.
Marsz, marsz Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski.
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.
Przejdziem Wisłę,
przejdziem Wartę,
Będziem Polakami.
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.
Marsz, marsz…
Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrócim się przez morze.
Marsz, marsz…
Już tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany –
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.
Marsz, marsz…
